Sao Diêm Vương (Pluto) – Hành Tinh Lùn Bí Ẩn Nhất Hệ Mặt Trời

 Ngày 24/8/2006, cả thế giới thiên văn xôn xao khi Liên đoàn Thiên văn Quốc tế (IAU) chính thức “giáng cấp” Pluto từ hành tinh thứ 9 xuống thành hành tinh lùn. Quyết định này gây tranh cãi đến tận hôm nay, nhưng cũng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về một thiên thể đặc biệt nằm ở rìa Hệ Mặt Trời. Hãy cùng khám phá lại hành tinh… à không, hành tinh lùn Pluto nhé!

Pluto là gì?

• Pluto hiện là hành tinh lùn nặng thứ hai trong Hệ Mặt Trời (sau Eris) và là vật thể lớn thứ 10 quay trực tiếp quanh Mặt Trời.
• Nó là thành viên lớn nhất trong vành đai Kuiper – vùng thiên thể băng giá nằm ngoài quỹ đạo Sao Hải Vương.
• Pluto và vệ tinh lớn nhất Charon tạo thành một hệ đôi độc đáo: tâm khối chung của chúng nằm ngoài cả hai thiên thể, chứ không nằm bên trong một trong hai như các cặp hành tinh-vệ tinh thông thường.

Từ hành tinh thứ 9 đến hành tinh lùn

Từ khi được Clyde Tombaugh phát hiện năm 1930 cho đến năm 2006, Pluto luôn được dạy ở trường là “hành tinh thứ 9”. Nhưng cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21, hàng loạt thiên thể tương tự được phát hiện ở vành đai Kuiper, nổi bật nhất là Eris (nặng hơn Pluto 27%). Ngày 24/8/2006, IAU lần đầu tiên đưa ra định nghĩa chính thức về “hành tinh”. Pluto không đáp ứng đủ tiêu chí (chưa làm sạch vùng lân cận quỹ đạo của mình), nên bị xếp lại thành hành tinh lùn cùng với Eris và Ceres.

Cấu tạo và kích thước

• Thành phần chính: đá và băng nước, băng mêtan, nitơ, CO.
• Kích thước khiêm tốn: chỉ bằng 1/6 khối lượng và 1/3 thể tích Mặt Trăng Trái Đất.
• Nhỏ hơn 7 vệ tinh tự nhiên lớn trong Hệ Mặt Trời (Ganymede, Titan, Callisto, Io, Mặt Trăng, Europa, Triton) nhưng lại lớn hơn mọi tiểu hành tinh trong vành đai chính lẫn vành đai Kuiper.

Khí quyển mỏng manh và “biến mất”

Pluto có một bầu khí quyển cực kỳ loãng gồm nitơ, mêtan và carbon monoxide, áp suất bề mặt chỉ 6,5–24 μbar (gấp khoảng 100.000 lần mỏng hơn khí quyển Trái Đất). Đặc biệt:

• Khi Pluto đi xa Mặt Trời (điểm viễn nhật), khí quyển đóng băng dần và rơi xuống mặt đất như tuyết.
• Khi lại gần Mặt Trời (điểm cận nhật), băng thăng hoa trở lại thành khí. → Pluto có một bầu khí quyển “biến mất theo mùa” kéo dài hàng trăm năm Trái Đất!

Quỹ đạo kỳ lạ nhất Hệ Mặt Trời

• Độ nghiêng quỹ đạo: >17° (các hành tinh khác hầu hết <7°).
• Độ lệch tâm: ~0,25 (rất dẹt, trong khi các hành tinh khác gần tròn).
• Có đoạn quỹ đạo Pluto gần Mặt Trời hơn cả Sao Hải Vương!

Nhưng đừng lo va chạm: Pluto và Hải Vương Tinh bị “khóa” trong cộng hưởng quỹ đạo 2:3 (Pluto quay 2 vòng thì Hải Vương quay 3 vòng), nên chúng không bao giờ đến gần nhau đủ để đụng.

Hệ vệ tinh gia đình đông đúc

Pluto có 5 vệ tinh đã biết:

1. Charon (phát hiện 1978) – lớn gần bằng Pluto chính.
2. Nix và Hydra (2005).
3. Kerberos (2011).
4. Styx (2012).

Lần đầu con người “chạm” vào Pluto

Vì quá xa và quá nhỏ, các tàu Voyager 1 & 2 đều bỏ lỡ cơ hội bay ngang Pluto. Mãi đến ngày 19/1/2006, tàu New Horizons của NASA được phóng lên, và vào ngày 14/7/2015 đã bay ngang Pluto ở khoảng cách chỉ 12.500 km – lần đầu tiên nhân loại nhìn cận cảnh thế giới băng giá này. Những hình ảnh tuyệt đẹp về “trái tim” băng nitơ khổng lồ (Tombaugh Regio), núi băng nước cao 3–6 km, và bầu khí quyển sương mù xanh đã thay đổi hoàn toàn hiểu biết của chúng ta về Pluto.

Kết luận

Dù không còn là “hành tinh thứ 9”, Pluto vẫn là một trong những thiên thể hấp dẫn và bí ẩn nhất mà chúng ta từng khám phá. Nó nhắc nhở chúng ta rằng vũ trụ luôn rộng lớn và đầy bất ngờ hơn những gì sách giáo khoa từng dạy.

Bạn có còn tiếc vì Pluto bị “giáng cấp” không, hay bạn thấy quyết định này là hợp lý? Hãy để lại bình luận nhé! 🌌